سمپاش تضمینی مار : سال 99

---

در حدود سه هزار نوع مار در دنیا وجود دارد که حدود 7000 نوع آن سمی است. و از میان آنها فقط 50 گونه خطرناک بوده و می توانند برای انسان مشکل سازی باشند. سالانه 125000 نفر بر اثر مارگزیدگی می میرند. از مارهای شناسایی شده در ایران 40 گونه سمی، هفت گونه نیمه سمی و 13 گونه غیرسمی هستند. نوع مارگزنده، محل گزش، شرایط و امکانات محلی، زمان لازم برای رساندن مصدوم به مراکز درمانی، وسیله نقلیه، شدت مسمومیت، تجهیزات مراکز درمانی نزدیک به محل حادثه و سایر موارد همگی متفاوت هستند. لذا ارائه یک دستورالعمل کلی و قابل اجرا در تمام موارد مارگزیدگی و برای تمام مناطق و کشورها مقدور نمی باشد.

 

 

مارگزیدگی از مواردی است که خیلی باید در مورد آن هوشیارانه و با دقت عمل کرد چرا که هرگونه غفلت ممکن است منجر به عوارض خطرناکی برای فرد مسموم شود. مارها انواع گوناگونی دارند که از این بین تنها تعداد معدودی سمی و خطرناک هستند. به یاد داشته باشید که حتی مارهای سمی نیز تنها برای دفاع از خود یا به قصد شکار از نیش و سم خود استفاده می کنند. مارهای سمی به گروه بزرگ تقسیم می شوند: 
1- خانواده ی مارهای مرجانی شامل مار مرجانی، کبری، ماهبا و غیره 
2- خانواده ی افعی ها از جمله افعی، مارزنگی و غیره 
نکته: هرگونه مارگزیدگی را باید سمی تلقی کرد مگر خلاف آن ثابت شود. بنابراین لازم است مصدوم را حتماً و در اسرع وقت به مراکز درمانی منتقل کنیم تا تحت مراقبت های لازم قرار گیرد. همانطور که میدانید کلیه مارها سمی نبوده و در واقع به دو دسته سمی و غیر سمی تقسیم می شوند. مارهای سمی خود از نظر میزان سمی بودن یکسان نبوده و با هم فرق دارند. همچنین از نظر شکل ظاهر نیز مارهای سمی و غیرسمی تفاوتهای آشکاری دارند که برخی از آنها در جدول آورده شده اند.

1- مردمک چشم مارهای سمی به صورت بیضی (خطی) و شبیه مردمک چشم گربه است. ولی مردمک چشم مارهای غیرسمی گرد و مدور است. نکته: مار مرجانی که از خطرناک ترین مارهای سمی است مردمک مدور است. 
2- سرمارهای سمی مثلثی شکل است وبا بدن ما زاویه دارد،ی ولی سر مارهای غیرسمی به صورت نیمه بیضی است و در واقع بدن مارهای غیرسمی شبیه کرم خاکی است. نکته: سر مار مرجانی مثلثی نبوده ولی این مار از نواع سمی است. 
3- مارهای سمی برای نیش زدن از دو دندان نیش استفاده می کنند و محل گزش معمولاً با یک یا دو سوراخ (یا زخم) مشخص می شود. اما در مارهای غیرسمی دندان ها متعدد هستند و در دو ردیف هلالی قرار می گیرند. 
4- حلقه های دم مارها در انواع سمی منفرد است، ولی در مارهای غیرسمی به صورت یک ردیف دوتایی در کنار هم دیده می شود. 
5- در پایین چشم مارهای سمی، یک حفره ی کوچک وجود دارد که در مارهای غیر سمی دیده نمی شود. 
نکات کلی و مشخصه بارز برای شناخت و تشخیص دادن مارهای سمی و مارهای غیرسمی مارهای سمی حفره بین چشم و بینی دارند (حفره حسگر گرما) اما مارهای غیرسمی حفره بین چشم و بینی ندارند. 
مارهای سمی مردمک چشمی بیضوی شکل دارند اما مارهای غیرسمی مردمک چشمی گرد دارند. شکل سر مارهای سمی مثلثی شکل و پوشیده از پولکهای ریز است اما شکل سر مارهای غیرسمی تقریباً غیرمثلثی و دارای زوایای گرد و فاقد تیزی و زاویه تند است مثل مار پیتون طول مارهای سمی کوتاهتر و طول بدن مارهای غیرسمی طویل تر است. 
دندان نیش و پیش مارهای سمی کشیده و خنجر مانند و بلند (جهت نیش زدن و وارد کردن زهر در بدن قربانی) است اما دندانهای مارهای غیرسمی کوتاهتر و با تعدد بیشتر جهت نگه داشتن و گاز گرفتن قربانی است. علی رغم وجود این تفاوتها تشخیص گزش سمی از غیرسمی به سرعت و آسانی ممکن نیست و همان طور که گفته شد هر مارگزیدگی را باید خطرناک تلقی کرد، مگر خلاف آن ثابت شود.

 

1. مشاهده مار

2. لوله های حلق آویز از تیرچه طبقات

3. مشاده ی سوراخ یا زخم در محل نیش زدگی

4. درد در محل گزدیگی، درد وسوزش شدید است

5. تورم، با گذشت زمان، تورم به سمت قسمت مرکزی اندام و به طرف تنه ی فرد پیشرفت می کند

6. قرمزی پوست و بروز تاول

7. قرمزی و تورم عروق لنفاوی در عضو گزیده شده و پیشرفت این قرمزی و تورم به سمت قسمت های مرکزی بدن، لبه های این ناحیه بسیار دردناک و نسبت به لمس حساس می باشد

8. تهوه، استفراغ ، سرگیجه و احساس ضعف

9. کاهش فشار خون

10. تب، لرز و تعویق

11. سوزن سوزن یا کرخت شدن نوک انگشتان و اطراف لب و دهان

12. خونریزی از بینی، وجود خون در ادرار یا مدفوع

13. تند شدن تنفس یا تنگی نفس

14. افزایش نبض

15. مشکل بینایی

16. هنگامی که کسی توسط مار سمی مورد گزش قرار می گیرد، علائمی در او ظاهر می شود که بسته به نوع سم و میزان ورود آن به بدن به دو گروه خفیف و شدید تقسیم می شود:

 

تورم، تغییر رنگ، درد کم، احساس قلقلک، ضربان سریع، ضعف عمومی، تهوع، استفراغ، اختلال دید تورم سریع و کرختی بدن، درد، مردمک سنجاقی، به خود پیچیدن، هذیان، شوک، فلج، عدم وجود نبض

• اندازه مار

• محل، تعداد و عمق گزیدگی

• مقدار زهر تزریق شده

• حساسیت فردی نسبت به زهر

• سن و وزن مصدوم

• سلامتی عمومی عضو

• نوع و تعداد میکروارگانیسم موجود در حفره دهانی مار

در بررسی بیمار، ابتدا به دنبال اثرات دو دندان روی پوست مصدوم بگردید. البته ممکن است فقط یکی از دندان ها در پوست فرو رفته باشد. گاه نیز یکی از دندان های مار در حمله به هدف قبلی شکسته است. این نیز ممکن است که مار در مرحله پوست اندازی بوده، و بیشتر از دو دندان داشته باشد. کمکهای اولیه در ابتدا پس از ارزیابی محل حادثه و استفاده از لباس و کفش مناسب جهت جلوگیری از مارگزیدگی، مصدوم را از محل حادثه دور کنید. (البته در صورت عدم وجود خطر، بی حرکت نگه داشتن مصدوم در اولویت قرار دارد) 
اکثر گزیدگی در ناحیه دست و پاها اتفاق می افتد. بنابراین توصیه می شود (در مورد مارهای که سم آنها از طریق اختلال در عملکرد دستگاه عصبی عمل می کند، مانند مارکبری و مار مرجانی) با استفاده از پارچه یا بانید که حدود 4 تا 5 سانتی متر عرض داشته باشد. بالا و پایین محل گزیدگی را ببندید، که البته این کار باید با رعایت اصول انجام شود. باند یا پارچه را طوری ببندید که یک انگشت براحتی از زیر آن عبور کند و مانع مسدود شدن خون سرخرگی نشود.

انتهای زخمی را پایین تر یا هم سطح قلب قرار دهید. زیورآلات، ساعت یا لباس های تنگ را از اندام گزیده شده خارج کنید. استفاده از دستگاه پمپ مکنده ی مخصوص در 30 دقیقه اول مارگزیدگی توصیه می شود. در صورتی که پس از 5 تا 10 دقیقه بعد از گزیدگی به بیمار رسیدید توسط ساکشن کردن می توانید 25-50% زهر را خارج کنید. در صورت در اختیار داشتن محلول آنتی سپتیک یا صابون سطح زخم را با آن شستشو دهید. 
در نقطه گزیدگی و درست با همان عمقی که نیش مار فرو رفته است (معمولاً خیلی سطحی و حدود 4 میلی متر) یک برش خطی بدهید.

هیچ گاه روی ناحیه را برش ضربدری ندهید زیرا این کار ریسک بریده شدن اعصاب و عروق خونی را افزایش می دهد. زخم باید حدود 20 دقیقه ساکشن شود. در صورتی که نجات دهنده خود زخم بازی در دهان یا اطراف دهان داشته باشد، باید از این کار اجتناب نماید. مایع زخم که توسط ساکشن دهانی خارج می گردد، باید مرتباً دور ریخته شود. با این حال اگر احتمالاً بلیعده شد، جای نگرانی نیست، زیرا زهر در معده بی اثر می شود. در صورت امکان اطلاعات صحیحی در مورد شکل مار به دست آورید. هرگز به بیمار اجازه ندهید که راه برود. مصدوم را سریعاً به مراکز درمانی منتقل کنید. 

نکته: سم بعضی از مار ها (مثل مارکبرا و مار مرجانی) بر روی سیستم عصبی اثر می گذارد و با فلج کردن عضلات تنفسی باعث خفتگی و مرگ فرد می گردد. ارایه ی کمک های اولیه مناسب، به ویژه انجام تنفس مصنوعی (احیای قلبی – ریوی) در نجات زندگی این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. توجه: چو مارگزیدگی در هر کشور و ناحیه با مارهای خاص آن منطقه جغرافیایی اتفاق می افتد، برای اطلاع صحیح از انواع مارهای موجود در منطقه و نحوه ارائه ی کمک های اولیه بهتر است با مسئولین مربوطه مثل مقامات سازمانهای بهداشتی، سازمان دامپزشکی، سازمان مراتع و جنگلبانی و ... تماس بگیرید.